Savremena medicinska statistika ukazuje da je muška neplodnost u jednakom omjeru zastupljena kao i ženska.
PIŠE: Prim.mr sci. dr Vesna Ćurić specijalista ginekologije i akušerstva
ZU Medico –S članica pronatal grupacije Banja Luka
Širom svijeta je do sada rođeno preko 12 miliona djece iz postupaka biomedicinske potpomognute oplodnje ( BMPO) koji čine do 4,5 % sve živorođene dijece. Nakon postupaka BMPO nastaje trudnoća koja se ne razlikuje od spontano nastalih kao i bebe rođene iz ovih trudnoća se ne razlikuju od beba spontano začetih. Eventualne komplikacije takvih trudnoća se ne mogu pripisati postupku VTO ali zbog samog postupka VTO, opterećene anamneze daleko je intezivnije praćenje u toku trudnoće i nakon porođaja.
Kada govorimo o reproduktivnom zdravlju može se reći da postoje faktori koji negativno utiču na reproduktivno zdravlje a to su povećana učestalost ginekoloških operacija, endometrioze i odgađanje rađanja kao ženskog faktora a i sve veći uticaj faktora muške neplodnosti. Sve to dovodi do pojave negativnih demografskih promjena – niska ukupna plodnost, negativni prirodni priraštaj stanovništva i smanjeni procenat mladih.
Danas se planiranje porodice često odgađa za period od 29 do 35 godine života što sada čini 60 do 70 % porođaja. Biološki sa 32 godine života opada plodnost žene a nakon 42 godine života opada i plodnost muškaraca. Od 30 do 40 godine života reprodukcijski potencijal žene opada za 20 % a rezerve jajnika se umanje za 8 % godišnje a poslije 40 godine života je pad reprodukcijskog potencija 33 % a i sve češće bolesti reproduktivnih organa : ciste, polipi i miomi. Uspjeh postupaka vantjelesne oplodnje sa 30 godina je od 50 do 60 % a sa više od 40 godina tek 6 do 15 %.
Kako se utvrđuje neplodnost ?
Prema usvojenoj definiciji Svjetske zdravstvene organizacije neplodnost je nemogućnost ostvarivanja trudnoće nakon godinu dana nezaštićenih odnosa, odnosno nakon šest mjeseci ukoliko je riječ o parovima koji su stariji od 35 godina života. Današnja medicina je u stanju da u oko 80% slučajeva utvrdi uzrok neplodnosti dok se u oko 20 % slučajeva radi o idiopatskom sterilitetu – kada parovi imaju uredne medicinske parametre ali do začeća ne dolazi prirodnim putem.
Savjetujemo da parovi ne gube vrijeme sa lječenjem jer je to jedan od glavnih preduslova rješenja problema.
Uspjeh lječenja zavisi od nekoliko faktora : životne dobi , rezerve jajnika ,trajanju neplodnosti i /ili ranije trudnoće, tjelesne težine, štetnim navikama : pušenje, alkohol, psihoaktivne supstance, odnosno zdravom ili nezdravom načinu života.
Savremena medicinska statistika ukazuje da je muška neplodnost u jednakom omjeru zastupljena kao i ženska. Među parovima koji se lječe od neplodnosti u oko 40 % slučajeva se radi o ženskom uzroku , 40 % muškom a u 20 % slučajeva je riječ o udruženom ili idiopatskom sterilitetu .
Ženski uzroci neplodnosti su najčešće u vidu smanjenja ili izostanka ovulacija / 25 % /, zapušenosti jajovoda / 25 % /, deformiteta materice, endometrioze ili imunoloških problema. Kao čest razlog se navodi i sindrom policističnih jajnika a jedan od glavnih razloga je životna dob .
Procjena ovarijalne rezerve podrazumjena sljedeće parametre : Antimmullerov hormon / AMH/ broj antralnih folikula , volumen jajnika ,hormonski status :FSH,LH Estrogen ,PRL , TSH te zavisno od indikacije i druge hormone te briseve : vaginalni i cervikalni bris, klamidiju, mikoplazmu i ureoplazma bris , markere zaraznih bolesti :HBV,HCV,HIV, VDRL, krvna grupa i rh faktor kao i spermiogram partnera.
Spermiogram se treba uraditi u ustanovi koja se bavi problemom neplodnosti zbog pouznanosti nalaza i odgovarajuceg mikroskopa koji se koristi za analizu istog. Istraživanja zadnjih desetljeća pokazuju progresivan pad, kako ukupnog broja spermija tako i broja pokretnih i morfološki normalnih spermija. Najčešći uzroci muške neplodnosti su : nenormalna kvaliteta spermija / 23 do 48 % / imunološki / 3.5 do 25 % /Azoospermija / 1.5 do 15 % / mehanički uzrok / 0.5 do 7 %/ . Danas nije potrebno provoditi dugotrajne pokušaje lječenja muške neplodnosti, jer se već sa minimalnim brojem spermija uz pomoć najnovijih rutinskih metoda mogu oploditi jajne ćelije.
Sekundarni sterilitet se definiše kao nemogućnost postizanja trudnoće nakon bar jedne predhodne trudnoće. Uz to imamo stanje umanjene plodnosti ili subfertiliteta a to je stanje u reproduktivnom nastojanju para pri kojem trudnoća može nastupiti ali nastupa nakon dužeg perioda nego što je slučaj u normalnog plodnog para.
Proces BMPO ili vantjelesne oplodnje je postupak prilikom koje se jajne ćelije i spermatozoidi spajaju u laboratorijskim uslovima i vraćaju u matericu s ciljem ostvarivanja trudnoće i primjenjuje se tek kada ne postoji nijedan drugi način lječenja steriliteta.
Podrazumjeva nekoliko faza : prvi razgovor, utvrđivanje uzroka neplodnosti te uvid u hormonski status pacijenata, proces stimulacije , aspiracije folikula, laboratorijske faze fertilizacije, embriotransfera i Beta HCG nalaz. Vantjelesna oplodnja ne iziskuje ostanak u bolnici, a cijeli postupak traje između 15 do 20 dana.
Preporucen period izmedju dvije vantjelesne oplodnje je 3 do 6 mjeseci u zavisnosti od načina stimulacije i pripreme a za starije žene od 38 godina treba da vode računa da ne gube mnogo vremena između postupaka.
Odmah po završetku aspiracije koja se obavlja pod kratkotrajnom opštom anestezijom klinički embriolog pod mikroskopom pregleda dostavljeni materijal i utvrđuje broj i kvalitet jajnih ćelija. U međuvremenu se iz ejakulata /pacijent dostavlja uzorak prije aspiracije ukoliko je riječ o urednom nalazu spermograma / posebnim laboratorijskim metodama izvajaju najbolji spermatozoidi koji će ući u proces oplodnje.
Laboratorijska faza postupka je jedna od najvažnijih u postupku vantjelesne oplodnje te nakon što se obavi priprema jajnih ćelija i spermatozoida sljedi ključni momenat vantjelesne oplodnje: fertilizacija i nastajenje embriona. U Medico -S laboratoriji stručni tim kliničkih embriologa izvodi jednu od postojećih metoda :
IVF /In vitro ferilizaciju / klasični IVF gdje se jajne ćelije spajaju sa spermatozoidima u laboratorijskim uslovima čime se dozvoljava da najbolji spermatozoidi sami izaberu jajnu ćeliju .
ICSI / Intracitoplazmatska injekcija spermatozoida / metoda tokom koje se bira jedan spermatozoid koji se pomoću specijalnog invertnog mikroskopa i precizne aparature -mikromanipulatora unosi u jajnu ćeliju .
PICSI predstavlja napredniju verziju ICSI metode koja se sprovodi u slučajevima većeg stepena DNA fragmentacije.Temelji se na odabiru spermatozoida u odnosu na njihovu sposobnost vezanja na poseban medijum koji pomaže zrelom spermatozoidu da oplodi jajnu ćeliju.
MACS magnetno odabiranje spermatozoida koje omogućava kvalitetnu selekciju najfunkcionalnijih spermatozoida. mikrofluidno sortiranje spermatozoida
Embyo Glye medijum bogat hijaluronima ugljenim hidratima i aminokiselinama koje pomažu embrionu u toku transfera i usađivanja u sluznicu materipovećava stopu implantacije embriona za 10 do 15 %.
Obe metode predstavljaju složeni mikrohiruški zahvat i podrazumjeva znanje i iskustvo embriologa.
Embriotransfer –kultivacija embriona se odvija od 2 do 5 dana u strogo kontrolisaim uslovima inkubatora pod kontrolom embriologa. Prenos embriona u matericu ili embriotransfer je kruna postupka i najčešće se obavlja drugi, treći ili peti dan od oplodnje jajne ćelije u zavisnosti od broja i kvaliteta embriona. To je kratkotrajna i bezbolna metoda. Dvije nedelje nakon ET se provjerava nalaz hormona trudnoce iz krvi Beta Hcg.
Psihološka podrška u VTO postupku je u našoj ustanovi sastavni dio postupka vantjelesne oplodnje. Sam proces se sastoji od više faza i podrazumjeva neizvjesnost a parovi prolaze kroz borbu koja osim fizičkog ima određene psihičke i emocionalne posljedice. Na samom početku suočeljavanja sa dijagnozom parovi često odbijaju da prihvate istinu, a u ovom procesu vremenom može doći do udaljavanja partnera jedno od drugog što dodatno usložnjava problem i dovodi do smanjenja kvaliteta braka i seksualnih disfunkcija. Zato je u našoj ustanovi u radu sa pacijentima svakodnevno uključen psiholog, koji pomaže parovima u izgradnji i poboljšanju načina suočeljavanja sa stresom i umanjivanju negativnih psiholoških reakcija uslovljenih dijagnozom steriliteta.
ZU Medico-S je članica grupacije Pronatal koja je ove godine u Amsterdamu među velikom konkurencijom ostalih IVF klinika dobila prvu nagradu za brigu i podršku individualnom pristupu pacijentima za 2024 godinu. Nagradu dodjeljuje Evropsko društvo za plodnost./ ESHRE/
Rizici i kompikacije IVF postupka i ostalih metoda biomedicinske potpomognute oplodnje
Komplikacije tokom postupka nisu česte ali se mogu desiti u toku transvaginalne UZV aspiracije jajnih ćelija : neuspjeh aspiracije 2 % slučajeva, upale karličnih organa do 1,5 %, krvarenje iz vagine do 0.6% ,intraperitonealno krvarenje u trbuhu 0,008% i povrede karličnih organa 0,1 %.
Neželjeni efekti ljekova za indukciju ovulacije: višestruke trudnoće 18 do 25 %, reakcije na ljekove 5 do 8 %, sindrom hiperstimulacije 4 do 9% , vanmaterične trudnoće 4 do 5 % .
Isto se može desiti mogućnost da folikul pukne prije aspiracije, da folikuli budu prazni i da se ne dobije jajna ćelija, da se ne oplode jajne ćelije bez obzira na metodu kojom se radi ili ako se oplode da ne dođe do podjele -diobe ili neadekvatne diobe što rezultira izostankom embriotransfera. Ukoliko se desi da dođe do nekih od mogućih komplikacija pri sljedećem postupku komplikacije ne moraju biti ponovljene.
Zakonska regulativa BIH (Republika Srpska, Federacija, Brčko Distrikt )
Dostupnost finansiranja postupaka osiguranicima Fonda zdravstvenog osiguranja RS omogućena su tri pokušaja vantjelesne oplodnje iz sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja . Osiguranje je namjenjeno parovima za koje je utvrđeno da je postupak vantjelesne oplodnje jedini način da steknu potomstvo. Ženama do 40 godina starosti Fond u potpunosti finansira postupak, od 41 godine do 42 godine starosti Fond finansira 50 % troškova postupka . Sve žene nakon 42 godine života koje dobiju bebu iz postupka vantjelesne oplodnje Fond refundira troškove postupka . Rođenje djeteta iz jednog od postupaka nije limitirajuće za naredni pokušaj na teret obaveznog zd.osiguranja. Obaveznim zdravstvenim osiguranjem /nakon što Fond odobri rješenje za proceduru VTO/ pokriveni su : UZV pregledi, nalaz spermograma, folikulometrije, terapija koja se koristi u postupku stimulacije, aspiracija, anestezija, embriotransfer i nalaz Beta HCG. Fond pokriva troškove zamrzavanja embriona i čuvanja na dve godine a od 2023 godine finansira zamrzavanje i čuvanje spermatozoida i jajnih ćelija prije početka lječenja onkoloških pacijenata u reproduktivnom periodu.
Obavezno zdravstveno osiguranje ne uključuje napredne laboratorijske metode : MACS i medijum Embro Glue koji se koriste na zahtjev pacijenta i za koje pacijent snosi troškove prema važećem cjenovnik ustanove.
U Federaciji BIH pravo na lječenje na teret sredstava obaveznog zdravstvenog osiguranja imaju žene do navršene 42 godine i to tri pokušaja intrauterine inseminacije i pet pokušaja vantjelesne oplodnje, uz obavezu da dva pokušaja budu u prirodnom ciklusu. Iz opravranih zdravstvenih razloga mogu dobiti saglasnost i žene nakon 42 godine u skladu sa konkretnim smjernicama zakona.
Fond zdravsvenog osiguranja Brčko Distrikta finansira pet pokušaja vantjelesne oplodnje do starosne granice od 45 godina života.
U regionu je najpovoljnija situacija u Srbiji zato što je zakonski omogućila VTO sa doniranim polnim ćelijama. Ograničavajuća starosna dob za žene je povećana na 45 godina a Fond zdravstvenog osiguranja finansira neograničen broj postupaka pod određenim uslovima uključujući i normalna index bodi mase , godine starosti i sl.
Preporuka i savjeti parovima koji imaju problem neplodnosti
ZU Medico –S članica Pronatal grupacije je jedan od vodećih centara za lječenje neplodnosti u regionu sa preko 2040 beba i uspješnosti ostarivanja trudnoce iz procesa VTO do 48 % .
Pitanje neplodnosti je lično pitanje koje na parove utiče u svim aspektima njihovog života. Važno je znati da danas većina parova s tom dijagnozom ima djecu ,zahvaljujući unapređenjem metoda rane dijagnostike i terapije. Sam proces lječenja za parove je stresan i emotivno zahtjevan period pa je jako važno imati emotivnu podršku , dobru komunikaciju saradnju sa partnerom i sa ljekarom koji ih vodi kroz proces kao i međusobno povjerenje . Nažalost lječenje ponekad traje godinama i važno je ne gubiti nadu nakon neuspjelih pokušaja.
Najvažnije je da parovi znaju da je neplodnost danas izlječiva a pozitivan stav utice na ishod lječenja . Mi smo tu za Vas da Vas podržimo i pomognemo da se ostvarite kao roditelji
