Piše: dr Eldar Mehmedbašić, specijalista ginekologije i opstetricije
Neplodnost je izazov s kojim se suočava sve veći broj parova širom svijeta. Suprotno uvriježenom mišljenju, neplodnost nije isključivo ženski problem – podjednako može biti uzrokovana i muškim i ženskim faktorima, a vrlo često predstavlja kombinaciju oba. Ključno je na vrijeme prepoznati moguće uzroke i ne odgađati traženje stručne pomoći. U nastavku donosimo tekst dr. Edlara Mehmedbašića koji kroz najčešća pitanja i odgovore nudi jasan i sažet pregled problema koji najčešće dovode do izostanka željene trudnoće, kako kod žena, tako i kod muškaraca. Ukoliko prepoznate neke od opisanih simptoma ili stanja, preporučujemo da se što prije obratite ljekaru radi konsultacija i detaljnog pregleda.
Najčešća pitanja vezana za neplodnost izdvojili smo kako bismo na što koncizniji način predstavili najčešće probleme kod muškaraca i žena koji rezultiraju izostankom željene trudnoće. Ako imate neko od opisanih stanja ili simptoma, bitno je da se javite na konsultacije i pregled.
Da li je neplodnost samo ženski problem?
Neplodnost nije problem pojedinca, već problem para. I muškarci i žene mogu imati probleme koji sprečavaju trudnoću. Uzroci neplodnosti jednog para mogu biti zbog muških faktora, ženskih faktora ili kao kombinacija oba.
Šta je vodeći uzrok neplodnosti kod žena?
Većina slučajeva neplodnosti kod žena uzrokovana je problemima sa ovulacijom. Bez ovulacije nema jajnih ćelija, a bez jajnih ćelija nema oplodnje. Da bismo znali da li dolazi do ovulacije, potrebno je raditi folikulometriju.
Problemi sa ovulacijom često su uzrokovani sindromom policističnih jajnika (PCOS) ili povišenim vrijednostima hormona prolaktina. Prekomjerna tjelesna masa, odnosno BMI 25 i više, takođe utiče na stvaranje i kvalitet jajnih ćelija. Ovo, naravno, nisu jedini razlozi izostanka ovulacije. Uopšteno govoreći, hormonska neravnoteža značajno utiče na proces ovulacije i jedan je od vodećih uzroka ženske neplodnosti.
Primarna insuficijencija jajnika (POI) je drugi čest problem koji utiče na ovulaciju, a dešava se kada jajnici prestanu normalno funkcionisati prije 40. godine života. Ovo nije isto što i prijevremena menopauza. Praktično, žene sa ovim problemom imaju neredovne cikluse već u tridesetim i ranim četrdesetim godinama. Laboratorijski parametri koji mogu ukazivati na ovaj problem su smanjena vrijednost AMH i visoka vrijednost FSH (smanjena “rezerva” jajnika).
Drugi uzroci neplodnosti kod žena
Neplodnost kod žena često je uzrokovana urođenim ili stečenim nepravilnostima građe materične šupljine ili grlića materice. Takođe, djelimično ili potpuno neprohodni jajovodi predstavljaju smetnju začeću. Hronične upalne bolesti poput endometrioze, ili upale izazvane polno prenosivim mikroorganizmima, dodatno otežavaju ostvarivanje trudnoće.
Upale sluznice materice (endometrija) sve češće se prepoznaju kao uzrok izostanka začeća ili uzastopnih gubitaka trudnoće.
Najčešći uzroci uključuju:
- uterine uzroke (anomalije građe materice)
- neprohodne jajovode
- cervikalni faktor (promjene na grliću materice, urođene ili stečene)
- endometriozu
- upalu sluznice materice (endometritis)
- stariju životnu dob ili prijevremenu menopauzu
Šta povećava rizik za neplodnost kod žene?
- pušenje
- alkohol
- stres
- loša prehrana
- intenzivno treniranje
- pretilost ili pothranjenost
- polno prenosive bolesti
- hormonske promjene (npr. PCOS ili primarna insuficijencija jajnika)
Kako dob žene utiče na sposobnost začeća?
Mnoge žene čekaju do tridesetih ili četrdesetih godina prije odluke o trudnoći. Međutim, jedna trećina žena starijih od 35 godina suočiće se s problemima kod začeća.
Starenje umanjuje reproduktivnu sposobnost na više načina:
- jajnici teže stvaraju jajne ćelije
- manji je broj preostalih jajnih ćelija
- jajne ćelije su lošijeg kvaliteta
- povećan je rizik za spontani pobačaj (uslijed lošijeg genetskog potencijala jajnih ćelija i opšteg zdravstvenog stanja trudnice)
Koliko dugo žena treba čekati prije javljanja doktoru?
Većina stručnjaka preporučuje da se žena javi ljekaru nakon godinu dana redovnih nezaštićenih odnosa, osim ako je starija od 35 godina – u tom slučaju preporuka je da se potraži pomoć nakon šest mjeseci.
Određena medicinska stanja povećavaju rizik od neplodnosti, pa je važno posjetiti doktora ako žena ima ili je imala:
- neredovne ili izostale menstruacije
- bolne menstruacije
- endometriozu
- zdjeličnu upalnu bolest
- više od jednog spontanog pobačaja
Šta su uzroci neplodnosti kod muškaraca?
Najčešći uzroci neplodnosti kod muškaraca su:
varikokela – proširene vene testisa koje uzrokuju pregrijavanje, što može smanjiti broj spermija i narušiti njihov oblik
- premala ili nikakva proizvodnja spermija
- loša pokretljivost spermija
- povrede muških spolnih organa
- gojaznost (BMI 25 i više)
- Neki problemi sa kvalitetom sperme mogu biti urođeni, dok se drugi razvijaju kasnije u životu zbog bolesti ili povreda.
Šta povećava rizik za neplodnost kod muškarca?
Na kvalitet sperme negativno utiču loše životne navike i određene bolesti. Među rizične faktore spadaju:
- alkohol
- droga
- pušenje
- korištenje steroida
- starija dob
- izloženost toksinima (pesticidi, teški metali poput željeza)
- bolesti poput zaušnjaka, bolesti bubrega, hormonski poremećaji
- određeni lijekovi
- liječenje karcinoma (hemoterapija, zračenje)
Kako se liječi neplodnost kod muškaraca i žena?
Neplodnost se liječi različitim metodama medicinski potpomognute oplodnje (MPO). Najčešći postupci uključuju: stimulaciju ovulacije, intrauternu inseminaciju (IUI), vantjelesnu oplodnju (IVF), intracitoplazmatsku injekciju spermatozoida (ICSI). Izbor metode MPO zavisi od individualne dijagnoze i prethodne medicinske obrade, koja uključuje: laboratorijske analize, mikrobiološke analize, ultrazvučni i histeroskopski pregled pacijentice, analizu kvaliteta sjemena partnera
Dijagnostika i liječenje neplodnosti u IVF centru Zavoda “Mehmedbašić” sprovodi se u skladu s aktuelnim smjernicama Evropske asocijacije za reprodukciju i humanu embriologiju (ESHRE).
