Kada je o traženju pomoći i podrške riječ, podaci istraživanja Centra za psihoterapiju “U povjerenju” ukazuju da bi se u slučaju pojave mentalnih poremećaja većina žena, njih 51,1%, za pomoć prvo obratilo članovima uže porodice.
Piše: Milijana Niškanović, psiholog
Milijana Niškanović je psiholog sertifikovani psihoterapeut- trening grupni analitičar u Centru za psihoterapiju “U povjerenju”. Preko petnaest godina se bavi psihoterapijskim radom te psihološkim savjetovanjem kao i osmišljavanjem i provođenjem različitih projekata i programa namjenjenih promociji mentalnog zdravlja i prevenciji mentalnih poremećaja.
Trenutno, Centar za psihoterapiju “U povjerenju” provodi kampanju “Nevidljivi problemi o kojima ne govorimo” kako bi se senzibilizirala šira javnost za mentalne poteškoće i poremećaje karakteristične za period tokom i nakon trudnoće. Podaci SZO ukazuju da svaka 10. žena tokom trudnoće i svaka 7. nakon poroda doživi neki oblik mentalnih poremećaja. Žene o njima nerado govore zbog posljedičnog osjećanja krivice i manje vrijednosti dodatno pojačano pogrešnim ličnim ali i društvenim očekivanjem da su trudnoća i majčinstvo periodi kojim preovladavaju isključivo prijatna osjećanja radosti, uzbuđenja i sreće. Zato je važno da se šira javnost upozna sa psihološkim karakteristikama ovog perioda te potencijalnim mentalnim poremećajima koji mogu da se pojave kako bi se obezbjedila neophodna podrška te podstakle žene na veću brigu o mentalnom zdravlju.
U sklopu kampanje Centar za psihoterapiju “U povjerenju” će objavljivati relevantne informacije o ovoj temi, organizovati predavanja i grupe podrške. U planu je kreiranje korisnih materijala za žene koje pate od mentalnih poremećaja u ovom periodu i članove njihovih porodica, a trenutno se provodi istraživanje o mentalnom zdravlju žena tokom i nakon trudnoće na teritoriji cijele Bosne i Hercegovine. Ovim istraživanjem se nastoje prikupiti egzaktni podaci za planiranje različitih preventivnih programa tokom i nakon realizacije projekta. Kampanja i navedene aktivnosti su finansirane grantom Ministarstva vanjskih poslova Sjedinjenih Američkih Država (Department of State).
Trudnoća i prelazak u majčinstvo predstavljaju značajan period u životu žene. S obzirom na promjene sa kojima se suočava te novu ulogu koju sa dolaskom bebe dobija, žena je posebno osjetljiva i ranjiva te je u određenim okolnostima moguća i pojava različitih mentalnih poremećaja.
U razvijenim zemljama oko 10% trudnica i 13% mladih majki doživi neki oblik mentalnog poremećaja, mahom anksioznost ili depresiju (O’Hara i Swain, 1996; Hendrich i sar.,1998). S druge strane, zastupljenost ove vrste zdravstvenih poteškoća je znatno veća među ženama u zemljama sa niskim iIi srednjim prihodom, a u kojima se procjena učestalosti kreće oko 15,6% među trudnicama i 19,8% među mladim majkama (Fisher i sar., 2012). Nalazi različitih studija ukazuju na brojne faktore rizika koji doprinose njihovoj pojavi, kao što su manjak partnerske podrške, socijalna izolovanost, izloženost porodičnom nasilju, loši socio-ekonomski uslovi života, te neplanirana ili neželjena trudnoća (Fisher i sar., 2012).
Istraživanje koje je Centar za psihoterapiju “U povjerenju” proveo tokom jula i avgusta mjeseca 2019. godine na uzorku od 378 trudnica i žena porodilja iz različitih opština i gradova BiH, ukazuju da na deset žena obuhvaćenih istraživanjem svaka četvrta ispoljava simptome depresije, što znači da im je potrebno praćenje i podrška kako bi se simptomi smanjili te prevenirao dalji razvoj depresije. Među ženama koje su u većem riziku od pojave mentalnih poremećaja tokom i nakon trudnoće su studentkinje i učenice (55,6%), kao i nezaposlene žene (49,3%). Svaka druga žena (50,3%) koja materijalno stanje procjenjuje kao prosječno je u riziku, dok je 79,5% žena koje su imale neki oblik mentalnog poremećaja prije trudnoće u riziku da i u ovom periodu oboli. Posebno su ranjive žene bez podrške partnera i neposrednog okruženja: 81,3% žena koje svoj odnos sa suprugom procjenjuju kao prosječan su u riziku od pojave depresije, a 83,3% njih koje navode da nemaju niti jednu osobu kojoj mogu da se obrate imaju veće šanse da obole u poređenju sa ženama koje imaju nekog na koga mogu da se oslone u slučaju potrebe.
Imajući u vidu ove podatke, neophodno je naglasiti da mentalni poremećaji koje žene doživljavaju tokom i nakon trudnoće, negativno utiču na kvalitet njihovog života, partnerske odnose i mogućnost adekvatne brige o bebi. Sve veći broj istraživanja ukazuje na negativan uticaj ove vrste mentalnih poteškoća na kvalitet odnosa između majke i beba, te pojavu mentalnih poremećaja kod djece tokom odrastanja i poteškoće vezane za školska postignuća (Stewart, 2007; Engle, 2009).
Pored važnosti zaštite zdravlja žena i djece, neblagovremeno otkrivanje i tretman perinatalnih mentalnih poremećaja ishoduje velikim ekonomskim opterećenjem društva u cjelini. Britansko društvo psihologa ističe ekonomske analize koje su rađene u Velikoj Britaniji a koje ukazuju da mentalni poremećaji tokom trudnoće i nakon poroda koštaju britansko društvo 8.1 bilion £ i da je 75% ovih troškova posljedica negativnog uticaja perinatalnih mentalnih poremećaja na razvoja djece.
Najčešći mentalni poremećaji sa kojim se trudnice i porodilje susreću su depresija i anksioznost. Sniženo raspoloženje, gubitak interesovanja uslijed osjećanja bespomoćnosti, beznadežnosti i ideje da život nema smisla su odraz depresije, dok povišena napetost, stanje konstantnog grča, uslijed zabrinutosti i briga karakterišu anksioznost. Vrlo često se ova dva poremećaja javljaju udruženo. U nekim situacijama anksioznost može da bude samostalna i da se ispoljava kroz panične napade ili ponavljajuće prisilne misli i radnje.
Važno je naglasiti da je za očekivati da tokom trudnoće i nakon poroda žena doživljava pored prijatnih i neprijatna osjećanja: strepnju, dileme i zabrinutost koje mogu biti različitog intenziteta. Ove reakcije su normalne, međutim ako dileme, strahovi, obeshrabrenost traju dugo i intenzivni su do te mjere da otežavaju svakodnevno funkcionisanje žene i brigu o bebi kao i odnose sa bliskim osobama, potrebno je potražiti stručnu pomoć.
Kada je o traženju pomoći i podrške riječ, podaci istraživanja Centra za psihoterapiju “U povjerenju” ukazuju da bi se u slučaju pojave mentalnih poremećaja većina žena, njih 51,1%, za pomoć prvo obratilo članovima uže porodice, dok bi svaka treća potražila stručnu pomoć (31,7%).
Ovo nam govori, da pored intenzivnijeg praćenja mentalnog statusa žena od strane zdravstvenih profesionalaca te pružanja stručne pomoći i podrške kada je to potrebno, porodica takođe ima važnu ulogu u prevazilaženju ovih stanja. Članovi porodice treba da budu svjesni ranjivosti žene u ovom periodu te značaja koji imaju u pružanju pomoći i podrške, bilo da je u pitanju razumijevanje, strpljenje i vrednovanje svakog napora koji ulaže ili konkretni vidovi pomoći oko kućnih poslova i brige oko bebe.
Takođe, žene koje se suočavaju sa mentalnim poremećajima, treba da vode računa o sebi što je više moguće. Pod ovim se podrazumijeva redovna i zdrava ishrana, odmor i san, te traženje pomoći i podrške. Iako mentalne poremećaje karakterišu intenzivne emocije i doživljaji važno je činiti svaki napor vezan za brigu o sebi kako bi se njihov intenzitet umanjio i postepeno prevazišlo otežano funkcionisanje. Ove aktivnosti će, koliko god se u početku činilo besmislenim i nemogućim, polako ali sigurno uticati na poboljšanje raspoloženja.
I na kraju, iako je mnogim ženama teško da prihvate da im se mentalni poremećaji dešavaju u periodu za koji se vežu najljepša osjećanja, treba biti svjestan da se mentalni poremećaji dešavaju i da svako u određenom momentu može da oboli, ali i da se liječe. Važno ih je na vrijeme prepoznati i zatražiti pomoć.
Milijana Niškanović
Psiholog, psihoterapeut
Centar za psihoterapiju “U povjerenju”
