Učestalost horoideremije se procjenjuje na 1 na 50.000 do 100.000 ljudi. Međutim, vjerovatno je da je ovo stanje nedovoljno dijagnosticirano zbog sličnosti s drugim očnim poremećajima. Smatra se da koroidemija čini oko 4 posto svih sljepoća.
Piše: Anela Zorlak, magistar genetike
Anela Zorlak, diplomirala je genetiku na Prirodno – matematičkom fakultetu Univerziteta u Sarajevu, te magistarski odbranila pod mentorstvom Genetičkog centra Medicinskog Fakulteta u Sarajevu. Tokom magistarskih studija iskustvo stiče radom u laboratoriji za humanu genetiku pri Kliničkom centru Univerziteta u Sarajevu. Po završetku magistarskih studija i rada u laboratoriji za humanu genetiku pri Kliničkom centru, rad nastavlja u laboratoriji za molekularnu dijagnostiku poliklinike Eurofarm. Nakon završenih studija u Bosni i Hercegovini, dobija priliku da školovanje nastavi pri Harvard Medical School, na programu za profesionalce (Genetička testiranja i sekvenciranje humanog genoma). U sklopu ovog programa Anela je odslušala predavanja iz oblasti genetičkog testiranja i sekvenciranja humanog genoma. Po završetku, položenim ispitima stiče certifikat za uspješno položeni program kojim je svoja zananja fokusirala na genetička testiranja u svrhu genetičke dijagnostike. Anela dobija priliku da svoja znanja primjeni radom u klinici za dijagnostiku rijetkih oboljenja u Njemačkoj, Rostock, međutim ubrzo shvata da želi genetiku razvijati u svojoj zemlji I vraća se u BiH, gdje osniva prvi centar za genetsko savjetovanje u BiH (Genetičko savjetovalište Genetika) u sklopu kojeg surađuje sa kolegama iz Amerike, Njemačke, Hrvatske i Srbije. Uporedo radi kao medicinski direktor u biotehnološkoj firmi Premium Genetics Group. Član je konzilija Genetičkog centra iz New Yorka (Guide Genetics) u sklopu kojeg radi na rješavanju komplikovanih genetičkih slučajeva, te u sklopu softwerske firme Ministry of Programming, radi kao consultant na razvoju softverskih proizvoda iz oblasti genetike. Sa kolegama iz SAD i BiH trenutno radi na pisanju smjernica za ranu dijagnostiku karcinoma dojke, te priručnik za pacijente oboljelih od probavnih tumora. Učesnik je mnogobrojnih naučnih konferencija, kongresa kao i organizator istih. Dobitnica je Večernjakovog pečata, u kategoriji znanstvenica godine.
Koroideremija je stanje koje karakterizira progresivni gubitak vida koji uglavnom pogađa muškarce. Prvi simptom ovog stanja obično je oštećenje noćnog vida (noćno sljepilo), koje se može javiti u ranom djetinjstvu. Slijedi progresivno sužavanje vidnog polja (tunelski vid), kao i smanjenje sposobnosti sagledavanja detalja (oštrina vida). O ovoj temi za časopis piše Anela Zorlak, magistar genetike.
Koroideremija je stanje koje karakterizira progresivni gubitak vida koji uglavnom pogađa muškarce. Prvi simptom ovog stanja obično je oštećenje noćnog vida (noćno sljepilo), koje se može javiti u ranom djetinjstvu. Slijedi progresivno sužavanje vidnog polja (tunelski vid), kao i smanjenje sposobnosti sagledavanja detalja (oštrina vida). Ovi problemi s vidom nastaju zbog kontinuiranog gubitka ćelija (atrofije) u specijaliziranom tkivu osjetljivom na svjetlo koje oblaže stražnji dio oka (retina) i obližnju mrežu krvnih žila (koroidea). Oštećenje vida kod koroideremije se vremenom pogoršava, ali progresija varira među oboljelim osobama. Međutim, sve osobe s ovim stanjem će razviti sljepoću, najčešće u kasnoj odrasloj dobi. Učestalost horoideremije se procjenjuje na 1 na 50.000 do 100.000 ljudi. Međutim, vjerovatno je da je ovo stanje nedovoljno dijagnosticirano zbog sličnosti s drugim očnim poremećajima. Smatra se da koroidemija čini oko 4 posto svih sljepoća.
Uzrok nastanka choroidermie
Mutacije u CHM genu uzrokuju horoideremiju. CHM gen daje upute za proizvodnju Rab escort proteina-1 (REP-1). Kao prateći protein, REP-1 se veže za molekule zvane Rab proteini unutar ćelije i usmjerava ih na membrane različitih ćelijskih odjeljaka (organele). Rab proteini su uključeni u kretanje proteina i organela unutar ćelija (intracelularni promet). Mutacije u CHM genu dovode do odsustva proteina REP-1 ili proizvodnje proteina REP-1 koji ne može obavljati svoju funkciju praćenja proteina. Ovaj nedostatak funkcionalnog REP-1 sprječava Rab proteine da dosegnu i vežu se (vezuju) za membrane organela. Bez pomoći rabskih proteina u intracelularnom prometu, ćelije prerano umiru.
REP-1 protein je aktivan (izražen) u cijelom tijelu, kao i sličan protein, REP-2. Istraživanja sugeriraju da kada REP-1 nema ili je nefunkcionalan, REP-2 može obavljati dužnosti proteinske pratnje REP-1 u mnogim tjelesnim tkivima. Međutim, u retini je prisutno vrlo malo proteina REP-2, tako da ne može nadoknaditi gubitak REP-1 u ovom tkivu. Gubitak funkcije REP-1 i naknadno pogrešno postavljanje Rab proteina unutar ćelija retine uzrokuje progresivni gubitak vida karakterističan za koroideremiju.
Način nasljeđivanja
Koroideremija se nasljeđuje po X-vezanom recesivnom obrascu. CHM gen se nalazi na X hromozomu, koji je jedan od dva polna hromozoma. Kod muškaraca (koji imaju samo jedan X hromozom), jedna izmijenjena kopija gena u svakoj ćeliji je dovoljna da izazove stanje. Kod žena (koje imaju dva X hromozoma), mutacija mora biti prisutna u obje kopije gena da bi izazvala poremećaj. Muškarci su mnogo češće pogođeni X-vezanim recesivnim poremećajima nego žene. Karakteristika X-vezanog nasljeđivanja je da očevi ne mogu prenijeti X-vezane osobine na svoje sinove. U X-vezanom recesivnom nasljeđivanju, žena s jednom mutiranom kopijom gena u svakoj ćeliji naziva se nosiocem. Ona može prenijeti izmijenjeni gen, ali obično ne osjeća znakove i simptome poremećaja. Žene koje nose CHM mutaciju mogu pokazati male površine gubitka ćelija unutar retine koje se mogu uočiti tokom detaljnog pregleda oka. Ove promjene mogu oštetiti vid kasnije u životu.
Liječenje
Trenutno ne postoji dostupan tretman za koroideremiju, ali istraživači istražuju različite pristupe, od kojih su neki ušli u klinička ispitivanja.
Genska terapija
Genska terapija ima za cilj zaustaviti degeneraciju mrežnice zamjenom mutiranog gena normalnom zdravom kopijom. To omogućava zahvaćenim ćelijama da povrate dio svoje funkcije i proizvode funkcionalne proteine. Kod koroideremije, normalna kopija CHM gena se „upakuje“ u bezopasni virus koji se zatim ubrizgava u retinu. Na ovaj način će zahvaćene ćelije retine biti maksimalno izložene virusima koji sadrže normalan CHM gen. Trenutno, većina ispitivanja genske terapije kod koroideremije je u fazi 1 ili faze 2.
Supresivna terapija “Nonsense”
Terapija supresije “nonsense” mutacija je novi tretman zasnovan na lijekovima koji cilja na stanja uzrokovana “nonsense” mutacijama. “Nonsense” mutacija unosi abnormalni “stop” signal u gen koji prerano zaustavlja proizvodnju proteina, što rezultira proteinom koji je prekratak i nefunkcionalan. Lijek zvan ataluren (Translarna™) modificira zahvaćenu ćeliju da “ignorira” ove abnormalne “stop” signale i proizvodi normalan funkcionalni protein pune dužine. Oko 30% pacijenata sa horoideremijom ima “nonsense” mutacije. Ataluren je pokazao da smanjuje oksidativni stres, sprečava smrt ćelija retine i vraća funkciju u životinjskim i ljudskim modelima horoideremije. Međutim, još nije proučavan kod pacijenata. Ako se pokaže da je koristan u kliničkim ispitivanjima, ataluren bi potencijalno mogao ponuditi nehiruršku alternativu genskoj terapiji za pacijente s koroideremijom.
