Fiziološki motorni razvoj dojenčeta i djeteta

Važno je poznavati razvojni slijed motorike djeteta kako bismo znali kada se što može očekivati u razvoju, kako bi ga lakše pratili i brinuli se o djetetu.

Piše: prof. Dr. Ajša Meholjić, specijalista za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju djece i odraslih

Biografija:

Prof. Dr. Ajša Meholjić rođena je 27.7.1960.god. Udata je i majka je troje djece. Osnovnu školu i Prvu gimnaziju završila sam u Sarajevu, a na Medicinskom fakultetu u Sarajevu diplomirala sam 17.12.1985.godine.

Od maja 2001.god. radila je na »Pedijatrijskoj klinici« Kliničkog Centra Univerziteta u Sarajevu u svojstvu šefa »Odjela za za razvojnu dijagnostiku, habilitaciju i rehabilitaciju djece « sve do aprila 2017.god. kada započinje samostalnu djelatnost u »Privatna ordinacija za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju djece i odraslih Prof. Dr Ajša Meholjić« gdje sada radi.

07.12.1993.god. položila specijalistički ispit (Fizikalna medicina i rehabilitacija) i stekla zvanje specijaliste fizijatra. 1995.god. upisala Postdiplomski studij na Medicinskom fakultetu, a 02.03.2001.god. magistrirala sam pri čemu sam odbranila temu »Uticaj kineziterapije na respiratornu funkciju oboljelih od progresivne mišićne distrofije«. 15.12.2004.god. odbranila sam doktorsku disertaciju na Medicinskom fakultetu pod naslovom »Procjena vrijednosti metode po Vojti kod djece sa simptomima rizičnog razvoja«. Objavila je više od 70 istraživačkih radova i publikacija.

O normalnom motornom razvoju djeteta počelo se razmišljati tek u drugoj polovini prošlog vijeka, dok se o abnormalnom motornom razvoju razmišljalo i puno ranije. Razlog tome je što se mnogo više pažnje posvećivalo djeci sa onesposobljenjem, a da bi im se pomoglo došlo se do zaključka da je to moguće jedino ukoliko se poznaje normalni, fiziološki razvoj djeteta koji se tek tada počeo istraživati.

Mnogi autori su pisali o motornom razvoju djece i zbog toga imamo i različita viđenja razvoja, ali se svi slažu u tome da postoje vremenski periodi unutar kojih se dešavaju pojedini motorički obrasci u okviru razvoja djeteta.

Normalni motorni razvoj je u osnovnim karakteristikama isti kod sve djece i odvija se cefalo-kaudalnim smjerom (od glave prema nogama). Međutim, s obzirom da na motorni razvoj utiče genetska predispozicija i faktori okoline, on se ipak razlikuje od djeteta do djeteta.

Dijete se rađa sa genetski određenim mogućnostima koje dalje razvija i unapređuje. U određenoj starosnoj dobi vrši i određene aktivnosti a vrlo je važno i kako ih vrši. Kod nekog djeteta se one dešavaju prije a kod nekog malo kasnije. Ti ključni događaji u motornom razvoju novorođenčeta i dojenčeta nazivaju se kritični periodi razvoja.

Važno je poznavati razvojni slijed motorike djeteta kako bismo znali kada se što može očekivati u razvoju, kako bi ga lakše pratili i brinuli se o djetetu. Isto tako važno je znati, da je mentalni razvoj djeteta stimulans za pravilan motorički razvoj djeteta, jer upravo znatiželja dijete tjera da ide naprijed u savladavanje novih “prepreka”. Zbog toga se u praksi mentalni i motorni razvoj ne mogu odvojiti.

Razvoj motoričkih aktivnosti možemo pratiti i kroz igru koja je najprirodniji i najznačajniji oblik aktivnosti djeteta. Igra omogućava svakom djetetu da izrazi šta osjeća. Ona je vodeća aktivnost u predškolskom periodu jer je dijete tokom igre i motorički i emocionalno maksimalno angažovano.

Ako želimo da propratimo motorni razvoj djeteta od rođenja posmatraćemo ga u različitim položajima i vidjeti da li ima odstupanja od normalnog razvoja. Osim ključnih motoričkih aktivnosti za određenu dob, važno je posmatrati djetetov opšti izgled (da li ima nesrazmjere), simetriju (da li dijete podjednako koristi obje strane tijela), izdržljivost (prateći disanje – da li se zamara), snagu ( da li su pokreti djeteta snažni ili slabi) i živahnost ( da li je dijete živahno ili mirno). Motorni razvoj djeteta posmatra se u ležećoj poziciji na leđima i trbuhu, sjedećoj poziciji i pri stajanju.

Uzroci neurološkog i funkcionalnog onesposobljenja kod djece

Uzroci oštećenja, odnosno onesposobljenja kod djece su brojni i javljaju se u svim razvojnim periodima, od začeća do kasne adolescencije. U etiološke faktore ubrajamo i nasljedne faktore.

Uzroke onesposobljenja kod djece dijelimo u tri skupine: prenatalne, perinatalne i postnatalne.

Prenatalni faktori oštećenja (od začeća do poroda) su:

Dokazane kongenitalne infekcije (rubeola, citomegalovirus, toksoplazmoza, influenca, varičela, herpes simplex, HIV virus itd.)
Bolesti majke (npr.tireotoksikoza i dijabetes)
Cerebralne anomalije (uključujući primarnu mikrocefaliju i hidrocefalus)
Starost majke (mlađe od 16 i starije od 35 godina zbog rizika od nerazdvajanja hromozoma)
Manjak kisika – hipoksija
Omotan pupčanik oko vrata
Česti spontani i nestručno izvedeni abortusi
Definirani prenatalni sindromi
Poremećaji strukture hromozoma
Genske mutacije (cistična fibroza, spinalne mišićne atrofije, progresivna mišićna distrofija)
Stres (akutni ili hronični)
Fizička trauma
Lijekovi, pušenje, alkohol i opojne droge

Pušenje – može izazvati komplikacije u trudnoći kao što su pobačaj, prijevremeni porođaj; u neonatalnom periodu povećava mortalitet, dovodi do male porođajne težine i neuroloških komplikacija; u djetinjstvu može dovesti do usporenog rasta, poteškoća u učenju, problema ponašanja, čestih respiratornih infekcija u prvih pet godina života.

Alkohol – komplikacije u trudnoći su slabo napredovanje u težini ploda, pobačaj; Neonatalne komplikacije su mala porođajna težina, razdražljivost djeteta, slabo sisanje, poremećaj budnosti i sna. U djetinjstvu može dovesti do kasnih manifestacija fetalnog alkoholnog sindroma – mikrocefalija, poremećaji učenja, hiperaktivnost djeteta, defekti vida, sluha, srčane mane i neurološke smetnje.

Narkotici – komplikacija u trudnoći je toksemija, hipertenzija, tahikardija majke, zastoj u intrauterinom razvoju, abrupcija placente, prijevremeni porođaj. Majka narkoman rađa dijete čiji plač je sa visokim tonovima, razdražljivo je, ima poremećen san. Moguće su dijareje, tremor, slabo sisanje, povraćanje, hiperrefleksija, mikrocefalija.

U dojenačkoj dobi primjećuje se usporen psihomotorni razvoj, hiperaktivnost, a kasnije u dječijoj dobi poremećaj učenja i kognitivnih sposobnosti, oštećenje vida i sluha.

Natalni i perinatalni faktori oštećenja (tokom poroda i neposredno poslije poroda) su:

Krvarenje u moždane komore ili u moždano tkivo
Periventrikularna encefalomalacija – oštećenje moždanog tkiva lokaliziranog oko ventrikula, uzrokovano manjkom kisika ili problemima sa protokom krvi
Edem mozga
Niski Apgar score ili niski pH
Mehanička ventilacija koja traje duže od sedam dana ili komplicirana pneumotoraksom
Neonatalni meningitis
Neonatalne konvulzije
Visoke vrijednosti bilirubina, veoma nizak nivo glukoze u krvi ili drugi metabolički poremećaji
Uzani porođajni putevi i konfiguracija materice
Nestručno vođenje poroda
Težak, dugotrajan i indukovan porođaj
Porođaj sa upotrebom pomagala
Carski rez
Težinska (ispod 2500 gr) i vremenska nedonesenost (ispod 37 nedjelja gestacije)

Postnatalni faktori oštećenja su:

Trauma mozga
Infekcije
Vaskularni problemi
Neoplazme
Ataci apnoe i cijanoze

Međutim, uzroci neurološkog oštećenja djeteta ostaje, i pored detaljnog ispitivanja, nepoznat kod velikog broja djece. Zbog toga su redovne ultrazvučne kontrole neophodne.